Inleiding

In dit artikel wordt de tuchtrechtelijke jurisprudentie¹ besproken met betrekking tot seksueel grensoverschrijdend gedrag van zorgverleners. Met seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt bedoeld gedrag dat seksueel (getint) van aard is en waarbij iemands grenzen worden overschreden. Dit kunnen zowel sociale als fysieke grenzen zijn. Het gaat hierbij niet alleen om seksueel fysiek contact, maar bijvoorbeeld ook om een onnodige aanraking, niet geïndiceerd intiem onderzoek of een niet passende ontkleding, het verzenden van appjes met een seksueel aspect en het maken van grappen over seksualiteit.

In paragraaf 2 wordt uitgelegd wie klachtbevoegd is en in paragraaf 3 aan welke normen wordt getoetst. In paragraaf 4 wordt ingegaan op de eisen die aan het bewijs worden gesteld. Paragraaf 5 gaat over de zwaarte van de maatregelen die worden opgelegd.

Klachtbevoegden

In artikel 65 lid 1 van de Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (BIG) is bepaald dat een tuchtzaak aanhangig kan worden gemaakt door a. een rechtstreeks belanghebbende, b. degene die aan de beklaagde een opdracht heeft verstrekt, c. degene bij wie of het bestuur van een instelling waarbij de beklaagde werkzaam of voor het verlenen van individuele gezondheidszorg ingeschreven is (hieronder valt ook een voormalige werkgever²) en d. de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ).³ Op grond van artikel 65 lid 5 Wet BIG vervalt de bevoegdheid tot het indienen van een klaagschrift door verjaring in tien jaren, gerekend vanaf de dag waarop het desbetreffende handelen of nalaten heeft plaatsgevonden. Een klacht kan bij een Regionaal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg (RTG) worden ingediend tegen BIG-geregistreerden. Dat zijn een arts, tandarts, apotheker, gezondheidszorgpsycholoog, psychotherapeut, fysiotherapeut, verloskundige, verpleegkundige, physician assistant, orthopedagoog-generalist en klinisch technoloog (artikel 47 Wet BIG). Deze zorgverleners kunnen niet aan een tuchtzaak ontkomen door zich uit het BIG-register te laten schrijven. Zij blijven namelijk aan tuchtrechtspraak onderworpen voor handelen gedurende de tijd dat de zorgverlener in het register ingeschreven was.

Rechtstreeks belanghebbende is vanzelfsprekend in de eerste plaats de patiënt zelf. Maar het kan ook iemand anders zijn. Zoals iemand in opleiding jegens de opleider of supervisor. In dat geval worden wel twee eisen gesteld. De eerste is dat de klager een rechtstreeks eigen belang heeft. Daarvoor is voldoende dat hij of zij stelt last te hebben ondervonden van het gedrag van de zorgverlener en dat dit gedrag op hem of haar betrekking had.⁴ De tweede eis is dat dat belang in het kader van de individuele gezondheidszorg moet kunnen worden geplaatst. Bij een opleidingssituatie is voldoende dat aannemelijk is dat het verweten gedrag van invloed kan zijn geweest op de werksfeer en de mate waarin de klager contact met de opleider durfde te zoeken in zijn opleidersrol en voor overleg over patiënten. Hierdoor kan immers de kwaliteit van de patiëntenzorg in het gedrang komen.⁵ In een zaak waarbij co-assistentes een klacht hadden ingediend tegen hun opleider is geoordeeld dat zij als rechtstreeks belanghebbenden moeten worden aangemerkt omdat zij een concreet eigen belang hebben dat verband houdt met de individuele gezondheidszorg. Klaagsters hadden namelijk aangegeven dat zij ten gevolge van de verweten gedragingen met minder vertrouwen hun coschappen doorlopen en hun vertrouwen in collega’s is beschadigd. Bij het verlenen van zorg is vertrouwen in het eigen handelen en onderling vertrouwen tussen collega’s van belang. Daarmee zijn de gedragingen van de opleider van invloed op de individuele gezondheidszorg.⁶

De tuchtnormen

1 | De twee tuchtnormen

In het tuchtrecht dienen een gegrondverklaring en het opleggen van een maatregel geen punitief doel, ook al wordt dat regelmatig zo ervaren. Het doel is wel de kwaliteit en veiligheid van de patiëntenzorg te bevorderen en bewaken. Daarom is het toetsingskader ook een andere dan in het strafrecht.⁷

Het tuchtcollege toetst aan twee tuchtnormen (artikel 47 Wet BIG). De eerste is of de beklaagde jegens de patiënt of diens naaste heeft gehandeld zoals van hem mocht worden verwacht. De tweede is of de beklaagde enig ander handelen of nalaten heeft vertoond conform hetgeen een behoorlijk beroepsbeoefenaar betaamt. Om te kunnen concluderen dat een zorgverlener met bepaalde gedragingen tuchtrechtelijk verwijtbaar heeft gehandeld, moet eerst voldoende komen vast te staan wat hij heeft gedaan en vervolgens dat het daarbij gaat om gedragingen die ook objectief als duidelijk grensoverschrijdend gekwalificeerd moeten worden.⁸ Aanstaren en het bezoeken van een LinkedIn-profiel is bijvoorbeeld niet voldoende voor een tuchtrechtelijk verwijt.⁹

2 | Jegens patiënten

In het tuchtrecht wordt beoordeeld of de beklaagde heeft gehandeld als een redelijk bekwame en redelijk handelend zorgverlener (BIG-geregistreerde). Bij deze beoordeling wordt rekening gehouden met de voor de zorgverlener geldende beroepsnormen en andere professionele standaarden. De norm om je als zorgverlener niet seksueel grensoverschrijdend te gedragen ten opzichte van de patiënt staat in de IGJ-brochure Het mag niet, het mag nooit: seksueel grensoverschrijdend gedrag in de gezondheidszorg. Daarnaast zijn beroepsspecifieke regels van belang zoals de KNMG-Gedragscode voor artsen, de Beroepscode voor psychologen van het NIP, de Beroepscode van Verpleegkundigen en Verzorgenden en de Beroepscode voor de Fysiotherapeut van het KNGF. Een gedragscode van een instelling waar de zorgverlener werkzaam is, kan ook een norm bieden.¹⁰

De norm is dat een seksuele relatie tijdens of spoedig na een behandelrelatie nooit is toegestaan. De reden daarvoor is dat in een dergelijke relatie sprake is van een ongelijkwaardige verhouding, waarbij de patiënt zich in een afhankelijke kwetsbare positie bevindt. Het maakt daarbij niet uit of de patiënt het seksuele gedrag initieert of daarmee instemt. Het is namelijk aan de zorgverlener om de grenzen van de behandelrelatie te bewaken. Dit vloeit voort uit artikel 7:453 BW.¹¹ Een en ander geldt te meer als sprake is van extra kwetsbare patiënten. Bijvoorbeeld als het een sociaal psychiatrisch verpleegkundige betreft die jarenlang als coördinerend behandelaar bij een patiënt is betrokken, waarvan bekend is dat diegene eerder problemen heeft ondervonden bij het stellen van grenzen in een relatie.¹² Of wanneer het gaat om een patiënt die vanwege een psychiatrische aandoening is opgenomen¹³, een cliënt die vanwege een verstandelijke beperking begeleid woont¹⁴ of bekend is dat een cliënt een verleden heeft met seksueel trauma.¹⁵

Uit de jurisprudentie blijkt dat het een zorgverlener ook kan worden verweten geen hulp te hebben gezocht op het moment dat hij merkte dat de professionele grenzen dreigden te vervagen of te worden overschreden. Met een collega of leidinggevende moet dan worden besproken wat er moet veranderen om de zorgverlening veilig te houden. Doet de zorgverlener dat niet, dan ontneemt hij zichzelf en de patiënt de mogelijkheid om (al dan niet verdergaand) grensoverschrijdend gedrag te voorkomen.¹⁶ En als het grensoverschrijdend gedrag al heeft plaatsgevonden, dan dient de zorgverlener ervoor zorg te dragen dat het niet wordt gecontinueerd en hij op zijn werk openheid van zaken geeft.¹⁷ Sommige beroepscodes geven ook de regel dat als de patiënt aangeeft gevoelens voor de zorgverlener te hebben, dat de zorgverlener dan uitlegt dat die gevoelens niet (kunnen) worden beantwoord en de patiënt overdraagt aan een collega.¹⁸

De zogenoemde ‘afkoelingsperiode’ is de periode die na beëindiging van de zorgrelatie met de patiënt in acht moet worden genomen voordat een persoonlijke, niet-professionele relatie kan worden aangegaan. Deze periode is bedoeld om afstand te creëren, om de ongelijke verhouding van de zorgrelatie op te heffen. De duur van een afkoelingsperiode is soms te vinden in een beroepsbrede norm of in een gedragsregel van de zorgorganisatie waar de BIG-geregistreerde werkt. Is die er niet, dan wordt in de jurisprudentie vaak uitgegaan van zes maanden, maar de regel is dat de feitelijke omstandigheden van het geval bepalend zijn voor de duur van de afkoelingsperiode. Relevante omstandigheden zijn bijvoorbeeld de duur, aard en intensiteit van de zorgrelatie, alsmede de mate van kwetsbaarheid van de patiënt. Het gaat er in feite om wanneer de ongelijkheid die binnen de zorgrelatie bestond, geacht wordt niet meer te bestaan.¹⁹

3 | Anders dan jegens patiënten

Als geen sprake is van een zorgverlener-patiëntrelatie, maar bijvoorbeeld van een opleidingssituatie, dan is de tweede tuchtnorm aan de orde. Er moet zijn gehandeld in strijd met hetgeen een behoorlijk beroepsbeoefenaar betaamt, met voldoende weerslag op de individuele gezondheidszorg.²⁰

Niet ieder flirterig contact tussen zorgverleners onderling valt onder het tuchtrecht. Maar dat kan wel aan de orde zijn als zij moeten samenwerken op de werkvloer en tussen hen een ongelijkwaardige positie bestaat. Het RTG Amsterdam overwoog in een uitspraak uit 2024: “Het mag inmiddels, door de maatschappelijke ontwikkelingen en de talloze publicaties over grensoverschrijdend gedrag bij allerlei verschillende organisaties – waaronder ziekenhuizen – algemeen bekend worden verondersteld dat zulke ongelijkwaardigheid eraan kan bijdragen dat degene die zich in een afhankelijke positie bevindt, contact dat als ongewenst wordt ervaren toch in stand houdt en dit niet ondubbelzinnig afhoudt of verbreekt. Aan die terughoudendheid om grenzen te stellen ligt dan zorg of angst voor de gevolgen in het werk ten grondslag. Daarbij kan gedacht worden aan vrees voor een negatieve beoordeling in het kader van een opleiding of voor vervelend gedrag of andere represailles op de werkvloer. In zoverre kan privécontact – dat wil zeggen contact buiten werktijd en buiten de werkomgeving – tussen zorgverleners in dergelijke verschillende posities niet los worden gezien van de werksituatie”.²¹ Erotische apps en een huisbezoek overschrijden de grens van het betamelijke als degene die dat doet zich er niet uitdrukkelijk van heeft vergewist of de andere zorgverlener dat wel echt op prijs stelt.²² 

Een andere situatie die onder de tweede tuchtnorm valt is wanneer een zorgverlener kinderpornografisch (of dierenpornografisch) materiaal heeft gedownload of vervaardigd en heeft bekeken. In een zaak waarin het RTG Zwolle in juli 2024 uitspraak deed, betrof het een psychotherapeut. Zijn werk is onverenigbaar met die handelingen, te meer omdat hij met minderjarigen werkte, aldus het tuchtcollege.²³ Grensoverschrijdend seksueel gedrag in de privésfeer kan tuchtrechtelijk worden getoetst als dit een gevaar voor patiënten kan opleveren of het vertrouwen in de beroepsuitoefening ernstig kan schaden. Bijvoorbeeld ook als een verpleegkundige strafrechtelijk is veroordeeld voor het plegen van seksuele handelingen met diens minderjarige kind. IGJ is dan overigens in de regel diegene die de klacht indient.²⁴ In de Memorie van Toelichting op de Wet BIG staat overigens ook dat het onder de tweede tuchtnorm valt als een BIG-geregistreerde zich in de privésfeer of in hoedanigheid van een ander beroep dan waarvoor hij is geregistreerd, schuldig maakt aan misdragingen van dien aard en ernst dat hij een gevaar voor patiënten vormt of het vertrouwen in de beroepsuitoefening schaadt. Hierbij moet worden gedacht aan levens-, gewelds- en zedendelicten, zoals seksueel misbruik of ernstige mishandeling.²⁵

Bewijs

Van de beklaagde zorgverlener wordt een transparante opstelling verwacht. Ook als tijdens de openbare zitting persoonlijke zaken worden besproken.²⁶ Dit geldt ook voor het IGJ-traject dat eventueel aan de tuchtzaak vooraf is gegaan. Als een zorgverlener tijdens een onderzoek door IGJ of een strafrechtelijk onderzoek wordt gehoord en (al dan niet tijdelijk) informatie achterhoudt, kan dat in een daaropvolgende tuchtzaak van invloed zijn op de zwaarte van de maatregel (zie ook paragraaf 5).²⁷

Om te concluderen dat sprake is van tuchtrechtelijk verwijtbaar handelen, moet vanzelfsprekend vast komen te staan wat wanneer heeft plaatsgevonden. Het bewijs van de gestelde gedraging kan worden geleverd door bijvoorbeeld apps en mails te tonen, een opname van een gesprek of e-consult en door verklaringen van derden te overleggen. De klager kan zelf vanzelfsprekend ook een mondelinge en schriftelijke verklaring afleggen. Het lastige is dat soms maar twee personen aanwezig waren en er geen ondersteunend bewijs kan worden geleverd. De hoofdregel in het tuchtrecht is dat als het tuchtcollege niet kan vaststellen wat er feitelijk is gebeurd en de lezingen van partijen hierover sterk uiteenlopen, een niet gegrondverklaring volgt omdat aan het woord van de een niet meer waarde kan worden gehecht dan aan het woord van de ander.²⁸ De enkele stelling dat sprake is geweest van grensoverschrijdend gedrag is dus onvoldoende. Er zijn evenwel uitzonderlijke situaties waarin een tuchtcollege meer waarde hecht aan de verklaring van het (vermeende) slachtoffer dan aan de ontkenning van de zorgverlener. Zo ook in een uitspraak van het CTG van 10 juni 2024. Het CTG maakt hierbij gebruik van het feit dat in een strafrechtelijke procedure het gerechtshof de verklaring van klaagster als betrouwbaar heeft aangemerkt en voor bewijs heeft gebruikt. Ook het tuchtcollege is van oordeel dat de verklaringen volledig, voldoende accuraat en consistent zijn. En bovendien steun vinden in het medisch dossier, waarin een vaginaal toucher is genoteerd, de patiënt bij vertrek uit de huisartsenpraktijk tegen assistentes heeft gezegd dat zij vraagtekens had bij de werkwijze van de huisarts en dat dit de reden was voor haar vertrek en bij de nieuwe huisarts gelijkluidend heeft verklaard. Hier komt bij dat de desbetreffende zorgverlener strafrechtelijk is veroordeeld voor vergelijkbare handelingen bij drie andere patiënten. Dit wordt aangemerkt als steunbewijs.^{29 30}In dit kader is het wel relevant om voor ogen te houden dat in het tuchtrecht, anders dan in het strafrecht, geen wettelijk bewijsminimum bestaat.³¹

In de zaak waarbij een aantal co-assistentes een belastende verklaring hadden afgelegd over hun opleider (een internist) werd hun verklaring betrouwbaar geacht omdat zij de inhoud daarvan niet met elkaar hebben afgestemd, de verklaringen kort na het incident zijn geschreven en op hoofdlijnen overeen kwamen. Bovendien had de internist de verklaringen niet gemotiveerd weersproken.³²

Maar als sprake is van één patiënt en de zorgverlener de verweten gedraging ontkent, goed uitlegt wat hij tijdens het onderzoek of de behandeling heeft gedaan en dat de handeling geïndiceerd of passend was, dan is de enkele stelling van de patiënt dat grensoverschrijdend gedrag heeft plaatsgevonden niet voldoende. Vanzelfsprekend moet de zorgverlener wel eerst hebben uitgelegd wat hij gaat doen, waarna de patiënt daartegen geen bezwaar³³ heeft gemaakt of daarvoor toestemming heeft gegeven. (Werkt een patiënt na uitleg mee aan een onderzoek of behandeling, dan kan onder omstandigheden impliciete toestemming worden aangenomen.)³⁴ De zorgverlener doet er goed aan om een en ander in het dossier te noteren, maar het enkele feit dat dat niet is gebeurd, heeft niet per definitie tot gevolg dat een tuchtrechtelijk verwijt wordt gemaakt.³⁵

Voor partijen is het van belang te weten dat als de patiënt vraagt om vernietiging van het dossier, terwijl een reële dreiging van een tuchtklacht bestaat, dat mag worden geweigerd. De potentieel beklaagde heeft dan namelijk een aanmerkelijk belang bij het bewaren van het dossier in de zin van artikel 7:455 BW.³⁶

Een zorgorganisatie is overigens op grond van artikel 11 lid 1 sub b van de Wet Kwaliteit Klachten en Geschillen Zorg (Wkkgz) verplicht om een IGJ-melding (van ‘geweld in de zorgrelatie’) te doen als een medewerker zich seksueel grensoverschrijdend heeft gedragen jegens een patiënt. Daar hoeft de patiënt niet mee in te stemmen. De bestuurder van de desbetreffende zorgorganisatie heeft het recht om kennis te nemen van het dossier van de betrokken patiënt, om de in het kader van de melding door IGJ verlangde gegevens te verzamelen en in de melding op te nemen.^{37 38} Een IGJ-rapport kan ook, ter onderbouwing van de klacht, worden overgelegd in een tuchtzaak, evenals correspondentie met een advocaat van de klager.³⁹

Maatregelen

1 | Soorten maatregelen

Op grond van artikel 48 lid 1 Wet BIG kunnen de volgende maatregelen worden opgelegd: waarschuwing, berisping, geldboete tot ten hoogste 4.500 euro, schorsing van de bevoegdheid om de aan de inschrijving verbonden bevoegdheden uit te oefenen voor ten hoogste één jaar, gedeeltelijke ontzegging van de bevoegdheid om in het register ingeschreven beroep uit te oefenen, doorhaling van de inschrijving in het register en binding aan bijzondere voorwaarden om het beroep uit te oefenen waarvoor de beroepsbeoefenaar in het register is ingeschreven. Het tuchtcollege kan de beklaagde veroordelen om bepaalde kosten van de klager te vergoeden en publicatie van de uitspraak gelasten (dat gebeurt dan anoniem). In artikel 9 van de Wet BIG staat welke maatregelen in het BIG-register worden aangetekend. IGJ kan overigens ook een aantekening maken in het inspectieregister als bedoeld in artikel 8.28 van het Uitvoeringsbesluit Wkkgz.

2 | Jegens patiënten

Seksueel grensoverschrijdend gedrag jegens een patiënt wordt volgens vaste jurisprudentie zodanig in strijd geacht met wat van een integere en betrouwbare zorgverlener wordt verwacht, dat in beginsel ten minste een schorsing van de inschrijving van de beklaagde in het BIG-register passend wordt gevonden. Hierbij is maatgevend dat de maatregel voldoende preventieve werking moet hebben om herhaling te voorkomen.⁴⁰ Verzachtende omstandigheden kunnen worden meegewogen, maar staan niet voorop.⁴¹De duur van de relatie tussen de patiënt en de zorgverlener kan ook een rol spelen bij de bepaling van de zwaarte van de maatregel.⁴²

De schorsing kan voorwaardelijk worden opgelegd, bijvoorbeeld wanneer de zorgverlener heeft getoond zich bewust te zijn van het verkeerde van diens gedragingen, en bereid is zo nodig een behandeling te ondergaan om herhaling te voorkomen. Of wanneer de zorgverlener inmiddels elders gedurende langere tijd tot volle tevredenheid van de werkgever werkt en (bij voorkeur op eigen initiatief) daar openheid van zaken heeft gegeven.⁴³ De voorwaardelijke schorsing kan ook aan de orde zijn als de zorgverlener een vergevorderde leeftijd en gezondheidsproblemen heeft, waardoor het niet waarschijnlijk is dat hij ooit nog aan het werk gaat.⁴⁴Als de kans op herhaling gering wordt geacht, kan via een voorwaardelijke schorsing een tweede kans worden gegeven.⁴⁵ Het kan evenwel ook zo zijn dat een onvoorwaardelijke schorsing onvoldoende wordt gevonden, bijvoorbeeld wanneer sprake is van een ernstige of langdurige inbreuk op de lichamelijke integriteit van de patiënt, het meerdere patiënten betreft, de zorgverlener het normoverschrijdende en schadelijke karakter van het gedrag niet inziet, hij het ontkent terwijl er wel bewijs voorhanden is, de zorgverlener geen verantwoording neemt en een reële kans op herhaling aanwezig is. In dat geval is een (al dan niet voorwaardelijke) doorhaling van de inschrijving in het BIG-register aan de orde.⁴⁶

Niet zelden stelt de beklaagde alleen beroep in tegen de door het RTG opgelegde maatregel. En dat kan lonen. Het CTG oordeelde bijvoorbeeld in een uitspraak van 15 mei 2024 dat de doorhaling waartoe het RTG had besloten te zwaar was en zette de maatregel om naar een voorwaardelijke schorsing voor de duur van één jaar, waarvan drie maanden voorwaardelijk. Dat betekende in casu dat het gedeelte van drie maanden niet ten uitvoer zou worden gelegd, tenzij het tuchtcollege dat zou gelasten omdat de GZ-psycholoog zich binnen twee jaar schuldig maakt aan handelen of nalaten dat in strijd is met de zorg die zij als GZ-psycholoog hoort te betrachten of wat een behoorlijk GZ-psycholoog betaamt. Aan het voorwaardelijke deel werd de voorwaarde verbonden dat de GZ-psycholoog gedurende de proeftijd een door de IGJ goed te keuren psychotherapeutische behandeling bij een BIG-geregistreerde klinisch psycholoog of psychotherapeut zou volgen om meer inzicht te krijgen in de oorzaken van haar handelen. De GZ-psycholoog had weliswaar enige initiatieven genomen om zich onder behandeling te stellen, maar van een diepgaande behandeling was het nog niet gekomen. Ter verzachting van de maatregel speelde een rol dat de beklaagde nog niet eerder tuchtrechtelijk was aangeklaagd⁴⁷, het samenwerkingsverband waarvan zij deel uitmaakte had moeten beëindigen en kostwinner is.⁴⁸

Als verzachtende omstandigheden voor wat betreft de hoogte van de maatregel kunnen worden genoemd: de zorgverlener heeft in de tuchtprocedure en tijdens een IGJ-onderzoek verantwoording afgelegd, spijt betuigd van zijn handelen en heeft er blijk van gegeven zich inmiddels bewust te zijn van de gevolgen van zijn handelen voor met name de patiënt en is gemotiveerd om te achterhalen welke factoren hebben bijgedragen aan zijn handelen via een onderzoek en/of behandeling.⁴⁹ Maar als dat onderzoek en die behandeling nog niet zijn gestart en afgerond, kan het tuchtcollege het onvoldoende veilig achten om de zorgverlener zijn werk te laten hervatten en dus de maatregel van doorhaling opleggen. Eventueel gecombineerd met de voorlopige voorziening van schorsing van de bevoegdheid om de aan de inschrijving in het BIG-register verbonden bevoegdheden uit te oefenen, totdat de beslissing tot doorhaling van de inschrijving onherroepelijk is geworden danwel in beroep is vernietigd.⁵⁰ Of gecombineerd met een verbod tot herinschrijving in het BIG-register.⁵¹

Een enkele erkenning en de toezegging het nooit meer te doen is over het algemeen onvoldoende om een uitschrijving te voorkomen.⁵² En als wordt aangevoerd dat de zorgverlener met een behandeling is gestart, dan zullen daarover details moeten worden verstrekt. Denk hierbij aan het vermelden van de startdatum en de consultdata, alsmede aan het overleggen van het behandelplan waarin ook de hulpvraag staat. Door de zorgverlener zal duidelijk moeten worden gemaakt wat de behandeldoelen zijn en of die al zijn behaald.⁵³ Tuchtcolleges verlangen in de regel dat de behandeling wordt gedaan bij een GZ-psycholoog of een psychotherapeut en dat het thema in ieder geval afstand en nabijheid is, het overschrijden van persoonlijke en professionele grenzen binnen, tijdens of na een behandelrelatie alsmede het herkennen van signalen die mogelijk leiden tot overschrijding van de professionele grenzen en het vermogen om te reflecteren op het eigen handelen. Een verklaring van de behandelaar over het behalen van de doelen is, vanuit de zorgverlener bezien, nuttig. Het is van belang dat de beklaagde niet slechts enig inzicht toont, maar gedegen intrinsiek kan reflecteren op zijn handelen en de impact op de patiënt. De therapie kan onder omstandigheden ook als bijzondere voorwaarde worden opgelegd.⁵⁴ Een lange smetteloze staat van dienst, het deelnemen aan intervisiebijeenkomsten over seksueel grensoverschrijdend gedrag, openheid naar de werkgever en de inschatting van de werkgever over de recidivekans zijn ook factoren die de hoogte van de maatregel kunnen verzachten.⁵⁵ Vanuit de klager bezien kan de afwezigheid van een of meer verzachtende omstandigheden vanzelfsprekend worden aangevoerd om de maatregel zo zwaar mogelijk te doen laten zijn.

Als een zorgverlener inmiddels niet meer in het BIG-register is ingeschreven, dan kan de maatregel worden opgelegd van ontzegging van het recht om wederom te worden ingeschreven. Ook kan een algemeen beroepsverbod worden opgelegd, zoals dat diegene geen zorg meer mag verlenen die betrekking heeft op minderjarigen.⁵⁶

3 | Anders dan jegens patiënten

De maatregelmaat voor grensoverschrijdend gedrag jegens niet-patiënten, zoals instromers in opleiding, is een andere. In een zaak uit mei 2024 oordeelde het RTG Amsterdam dat een (gedeeltelijke) gegrondverklaring zonder oplegging van een maatregel voldoende was. Hierbij werd overwogen dat de opleider zich er meer bewust van had moeten zijn dat degene in opleiding zich in een ondergeschikte positie bevond en zich door het appcontact onprettig voelde op het werk. Ook werd onhandig gevonden dat hij geen gesprek met haar had geïnitieerd na een melding van het contact op het werk. Anderzijds is het tuchtcollege zich ervan bewust dat ook een zorgverlener bepaalde (verliefdheid)gevoelens kan ontwikkelen voor een collega. En dat de beklaagde zich er inmiddels van bewust is dat zijn gedrag vanwege zijn positie anders kan worden geïnterpreteerd dan hij het bedoelt. Nadat de klaagster had aangegeven niet gediend te zijn van het appcontact, is dat ook afgenomen. Er waren geen aanwijzingen dat de patiëntenzorg daadwerkelijk in gevaar is geweest. En er was geen sprake van fysieke ongewenste intimiteiten. Bovendien is de klacht bij een klachtencommissie gegrond verklaard en heeft de beklaagde van zijn werkgever een officiële waarschuwing gekregen. Het feit dat niet eerder tegen hem een tuchtklacht is ingediend, weegt ook mee.⁵⁷Al met al heeft het tuchtcollege er vertrouwen in dat de beklaagde zich in de toekomst niet nogmaals zal begeven in grensoverschrijdend contact zoals hij dat bij klaagster heeft gedaan.⁵⁸ In andere zaken spelen weer andere maatregelverlagende omstandigheden. Zoals het feit dat het een eenmalig incident betrof of dat de beklaagde is ontslagen of strafrechtelijk wordt vervolgd.⁵⁹

Concluderend

Seksueel contact tussen een zorgverlener en een patiënt tijdens de behandelrelatie of gedurende de ‘afkoelingsperiode’ is nooit toegestaan. Van welke aard dat contact ook is. Dit wordt dan ook streng tuchtrechtelijk gesanctioneerd. Een zorgverlener kan daarnaast tuchtrechtelijk worden aangesproken op seksueel of seksueel getint gedrag jegens collega’s, namelijk als dat gedrag van invloed is of kan zijn geweest op de kwaliteit van zorg. En, dit betreft een derde categorie seksueel grensoverschrijdend gedrag in het tuchtrecht, ook gedragingen die geheel in de privésfeer of in hoedanigheid van een ander beroep waarvoor de zorgverlener BIG-geregistreerd is plaatsvinden, kunnen tuchtrechtelijk worden getoetst. Dan moet de zorgverlener zich wel schuldig hebben gemaakt aan misdragingen van dien aard en ernst dat hij een gevaar voor patiënten vormt of het vertrouwen in de beroepsuitoefening schaadt.

Om te mogen concluderen dat sprake is van tuchtrechtelijk verwijtbaar handelen, moet vanzelfsprekend vast komen te staan wat wanneer heeft plaatsgevonden. Hierbij geldt geen beperking in de wijze waarop bewijs kan worden geleverd. Maar als slechts het woord van de een tegenover het woord van de ander staat, geldt de hoofdregel dat geen gegrondverklaring volgt omdat aan het woord van de een niet meer waarde kan worden gehecht dan aan het woord van de ander.

Als vaststaat dat seksueel grensoverschrijdend gedrag heeft plaatsgevonden, dan is de preventieve werking van een maatregel leidraad. Dat wil zeggen dat een maatregel wordt opgelegd die in de gegeven omstandigheden en gelet op de aard en ernst van de verweten gedragingen naar verwachting het meeste effect zal sorteren om herhaling van dat gedrag te voorkomen. Verzachtende omstandigheden kunnen meewegen bij de keuze voor een bepaalde maatregel, maar staan niet voorop. Uit de jurisprudentie blijkt dat seksueel gedrag jegens patiënten in de regel tot een zwaardere maatregel (voorwaardelijke schorsing of zwaarder) leidt dan seksueel gedrag jegens collega’s.