In de rubriek Hoe zit het ook alweer met? gaan we in op vragen die met enige regelmaat aan de redactieleden van het PPS Bulletin worden gesteld. Soms juridisch complex, soms vooral een ‘oh ja dat is ook zo’-momentje. In dit artikel bespreken we de vraag of er voor verzekeraars een bindende regel bestaat die afschrijving op brillen voor ouderen van 65 jaar en ouder, bij vergoeding van schade op grond van aansprakelijkheid, verbiedt. Gelet op de samenstelling van onze bevolking een vraag met ook financieel belang. Uit informatie van het CBS blijkt immers dat in 2023 97,1 procent in de leeftijdsgroep van 65 tot 75 jaar gebruik maakte van enig hulpmiddel voor zien. Vanaf 75 jaar bedraagt dit percentage zelfs 97,3 procent.¹ Met 3.677.228 inwoners van 65 jaar of ouder ligt de vraag vroeg of laat ook in jouw dossier voor.² Ik begin met een algemene verkenning en zoom tot slot in op de 65-plussers.

Wat is afschrijving, en hoe werkt het bij brillen?³

Bij beschadiging van een bril worden de herstelkosten vergoed.⁴ Is reparatie niet meer mogelijk, dan betaalt de verzekeraar de dagwaarde. De dagwaarde van een bril is de nieuwwaarde min de afschrijving. Het is dus de waarde van de bril vlak vóór het moment van de schade. Vervangingswaarde is veelal niet aan de orde. Brillenglazen met dezelfde specificaties zijn niet verkrijgbaar. Voor gebruikte monturen is er alleen in theorie een markt. Bovendien worden glazen vaak op maat gemaakt voor het montuur. Bij onbeschadigde glazen is vaak geen passend montuur te vinden. Moet een beschadigd montuur vervangen worden dan zullen de onbeschadigde glazen veelal niet meer passen.
Afschrijving verwijst naar de waardevermindering van de bril door verloop van tijd. Dit betekent dat de waarde van een bril lager wordt naarmate deze ouder is, ook als de bril nog functioneert en qua specificaties voldoet. Vaak wordt een afschrijvingspercentage van 20 tot 30 procent per jaar toegepast. De dagwaarde van de bril kan in theorie nul zijn.

Terug naar de basisregels voor schadevergoeding bij zaakbeschadiging⁵

Bij zaakbeschadiging geldt in Nederland een hoofdregel die ook bij brillen kan worden toegepast. Deze regel luidt dat een eigenaar een nadeel lijdt gelijk aan de waardevermindering die de zaak ondergaat door de beschadiging. De Hoge Raad heeft in diverse arresten benadrukt dat deze waardevermindering doorgaans wordt vastgesteld op basis van objectief berekende herstelkosten, als herstel mogelijk en verantwoord is.⁶

De benadeelde moet zoveel mogelijk in de toestand wordt gebracht waarin hij zou verkeren als de schade niet was ontstaan. Is de schade aan de bril niet te herstellen? Dat betekent dit dat voor de schadevergoeding wordt uitgaan van de waarde op het moment van beschadiging van de bril.

De circulaire no. AAV 87/25 van 4 december 1987

Deze circulaire is opgesteld omdat de Raad van Toezicht had aangegeven dat bij het ontbreken van een deugdelijke richtlijn het afschrijven tot willekeur bij de schaderegeling zou kunnen leiden.

“Uitgangspunt bij het aansprakelijkheidsrecht is immers dat het slachtoffer in de vermogenspositie wordt gebracht, waarin hij onmiddellijk voor de schadetoebrengende gebeurtenis verkeerde. Vergoeding van een totaal vernielde bril op basis van de volledige waarde zou het slachtoffer in een soms aanmerkelijk voordeliger positie brengen.”

Brillen worden in de praktijk weliswaar voor onbepaalde, maar zeker niet voor onbeperkte tijd gekocht. Regelmatig komt het voor dat de bril wordt vervangen omdat de oogafwijking zich wijzigt. Een bril is bovendien een modegevoelig artikel; hij is aan slijtage onderhevig.

In de circulaire worden specifieke afschrijvingspercentages voor brillen en contactlenzen gegeven. Voor gewone brillen geldt dat voor dragers tot en met 16 jaar er een afschrijving van 25 procent per jaar wordt toegepast. Voor dragers die 17 jaar en ouder zijn, bedraagt de afschrijving 20 procent per jaar. Voor zonnebrillen is de afschrijving vastgesteld op 25 procent per jaar, ongeacht de leeftijd van de drager. De leeftijd op het moment van aanschaf van de nieuwe bril is bepalend. Daarbij is het belangrijk om op te merken dat er een minimumvergoeding van 30 procent geldt en dat er binnen het eerste jaar geen afschrijving wordt toegepast.

Voor het bepalen van de waarde van de bril wordt dus uitgegaan van de nieuw aan te schaffen bril, mits sprake is van een vergelijkbare bril met ongeveer dezelfde specificaties als de oude bril. Voor de afschrijving geldt de aanschafdatum van de beschadigde bril als uitgangspunt. Er wordt dus afgeschreven op de waarde van de nieuw aan te schaffen bril.

Enkele uitspraken over brillen en vergoedingen

Op 10 september 1990 oordeelde de Raad van Toezicht op het Schadeverzekeringsbedrijf⁷ dat afschrijving op de aanschafprijs van een bril conform richtlijnen AAV een redelijke methode is om de dagwaarde te bepalen. Bij aansprakelijkheidsverzekeringen wordt de schade aan een benadeelde wederpartij vergoed. Deze benadeelde is geen contractpartner van verzekeraar. In de voorwaarden van die verzekeringsovereenkomst omtrent de wijze van schaderegeling met de benadeelde wederpartij kunnen geen bepalingen worden opgenomen. Het standpunt van de klager dat voor hem de verzekeringsvoorwaarden ‘maatgevend’ zijn bij het bepalen van de dagwaarde van de bril was volgens de Raad onjuist. De Raad wees duidelijk op de relatie tussen benadeelde en verzekeraar in geval van aansprakelijkheid. Voor directe verzekeringen ligt dit anders en zullen voorwaarden wel een rol spelen.
De Geschillencommissie Financiële Dienstverlening oordeelde in 2014⁸ over een klacht waarin in het kader van een reisverzekering wordt gesteld dat brillenglazen niet aan slijtage onderhevig zijn en de verzekeraar ten onrechte rekening houdt met een afschrijving. Op de stelling over slijtage ging de Commissie niet in. Omdat de door de verzekeraar gebruikte afschrijvingsduur en de minimumvergoeding van 30 procent in overeenstemming zijn met de Verbondsrichtlijn die ziet op de vaststelling van de dagwaarde van brillen, is de handelwijze van de verzekeraar niet onredelijk of onbegrijpelijk.
In 2022 besteedde ook Rechtbank Gelderland⁹ enkele woorden aan de vergoeding van schade aan een bril. Aangezien het aannemelijk is dat iemand die brildragend is bij beschadiging van die bril vervangings- dan wel reparatiekosten moet maken, zal de rechtbank de voor vergoeding in aanmerking komende brilschade begroten op een bedrag gelijk aan de door de eiser gestelde waarde van het montuur. Dat bedrag zal worden toegewezen. Varilux-glazen zijn duur. De rechtbank maakte duidelijk dat benadeelde zal moeten aantonen dat niet alleen het montuur maar ook de glazen beschadigd zijn. Alleen het montuur werd in dit geval vergoed.

Polisvoorwaarden en transparantie over afschrijving

Vanaf juli 2019 is aan de verzekeringskaarten voor reis-, inboedel- en recreatiewoningverzekeringen standaard een afschrijvingstabel toegevoegd.¹⁰ Aan de hand hiervan bepaalt de verzekeraar het uit te keren bedrag. Ook voor brilschade.

Uit eerder onderzoek van Stichting toetsing verzekeraars naar claimafhandeling bleek de tabel soms moeilijk vindbaar. De plaats van de link naar de afschrijvingstabel verschilt per verzekering.¹¹ De gehanteerde afschrijving is niet altijd in lijn met de circulaire uit 1987.

Soms staat er op een afschrijvingslijst ook informatie over het afschrijven van andere schades. Zoals schades die je claimt op je aansprakelijkheidsverzekering. Het verdient dus aanbeveling om na te gaan welke regels de verzekeraar openbaar heeft gemaakt.

Hoe lang gaat een bril mee?

In de circulaire AAV87/25 staat dat voor de brillen van zowel mannen als vrouwen uitgegaan kan worden van een gemiddelde draagduur van vier jaar. Voor jongeren is dit zelden langer dan twee jaar. Monturen zijn modegevoelig. Een oogafwijking verandert zowel bij volwassenen als bij kinderen. Bij kinderen gaat de bril bovendien regelmatiger stuk.

Kijkend naar de polisvoorwaarden van de zorgverzekeraars lijkt aanschaf van een nieuwe bril eens in de drie kalenderjaren een redelijk uitgangspunt te zijn.¹² De circulaire hanteert wat dat betreft een voor de betrokkene gunstigere afschrijvingstermijn.

Brilvergoedingen bij bejaarden (de 65+ discussie)

En dan nu het antwoord op de hoofdvraag. In de circulaire uit 1987 beveelt de AAV¹³ aan om in geval van brillen van bejaarden, waarbij redelijkerwijs mag worden aangenomen dat vervanging van de bril, het schade evenement weggedacht, niet waarschijnlijk zou zijn geweest, geen afschrijving toe te passen. In het deelnemersreglement Clearinghuis Licht Letsel¹⁴ zijn de uitgangspunten van de circulaire overgenomen in de bijlage over afschrijvingsmethodiek. Daarin is het begrip bejaard zijn gekoppeld aan een leeftijd van 65 jaar. Dat is een vrijwillige keuze van de deelnemers.

Het is niet vergezocht te stellen dat het begrip bejaard in 1987 anders werd ingevuld dan nu.¹⁵ Van die 3.677.228 65-plussers die Nederland nu telt zullen velen zich nog niet bejaard voelen. Ook vervangen zij hun bril zeer waarschijnlijk nog enkele malen om esthetische redenen (mode) of technische redenen (sterkte). Ook bij brillen van betrokkenen ouder dan 65 jaar is afschrijving daarom verdedigbaar. In ieder geval is er geen harde regel die (buiten de gevallen van Clearinghuis Licht Letsel) het afschrijven op brillen bij 65-plussers bindend reguleert.

Dit is belangrijk om te onderkennen, aangezien sommige benadeelden wel de verwachting hebben dat verzekeraars op basis van leeftijd minder streng zouden zijn met afschrijvingen. Ook zijn er verzekeringsmaatschappijen die er in hun maatschappijbeleid rekening mee houden dat ouderen minder vaak van bril wisselen dan jongeren, en deze overweging in de praktijk of de afschrijvingstabellen een rol laten spelen bij de vergoeding van schade aan brillen. Of en hoe dit wordt toegepast, verschilt echter per verzekeraar en is geen vastgelegde regel.

Zonder andersluidend maatschappijbeleid geldt ook voor de 65-plussers dat er mag worden afgeschreven op de waarde van de nieuw aan te schaffen bril. Stel gezamenlijk de aanschafdatum van de beschadigde bril vast en vergoedt de volledige waarde van de nieuwe bril als de beschadigde bril nog geen jaar oud was. Bespreek bij een oudere bril hoe vaak betrokkene een bril vervangt en vraag wat hij van het afschrijven op de aanschafwaarde vindt. Benoem als redelijk uitgangspunt dat er 20 procent per jaar wordt afgeschreven. Vergoedt niet minder dan 30 procent van de waarde van de nieuw aan te schaffen bril. Wellicht kan de betrokkene zich prima vinden in de argumenten om af te schrijven op dit noodzakelijke, maar ook modegevoelige en sterkte gevoelige, hulpmiddel. Mogelijk kom je in overleg tot iets andere percentages. In letselzaken blijft het bepalen van de schade maatwerk. De 65-plusser die aannemelijk maakt dat de beschadigde bril zijn laatste bril zou zijn geweest kan ook in 2024 aanspraak maken op de volledige nieuwwaarde van aan te schaffen bril.